ویژگی‌های کودکان در سنین مختلف- بخش۱

شخصیت کودکان خردسال با سرعت زیادی دائما در حال دگرگونی است. و غالباً خود کودک درک درستی از احساساتی که تجربه میکند ندارد. این بر عهده بزرگ‌ترهاست که با شناخت دقیق ویژگی‌های مراحل رشد، در این مسیر حساس از کودک حمایت کنند. برای مرور ویژگی‌های کودک در سنین مختلف در ادامه مقاله ما را همراهی کنید.

ویژگی‌های کودک ۱۸ ماهه:

• برخلاف اکثر دستورات داده شده توسط والدین عمل می‌کند.
• به ندرت از دستورات شفاهی اطاعت می‌کند بدین معنی که از اشارات و حالات چهره بیشتر از کلام تبعیت می‌کند.
• از کلمه "نه" زیاد استفاده می‌کند.
• بیشتر سرگرم مشاهده و تجربه محیط پیرامونش است تا دقت کردن به صحبت‌ها‌ی افراد. 
• نمی‌توان با صحبت کردن او را خوشحال کرد. 
• نمی‌تواند صبر کند. فقط لحظه‌ی اکنون را می‌شناسد و درکی از آینده ندارد.
• زود نا‌امید و کلافه می‌شود.
• با مردم مانند اشیا رفتار می‌کند (روی نوزادان دیگر پا می‌گذارد، فشارشان می‌دهد یا ضربه می‌زند)
• مفهوم اشتراک را درک نمی‌کند وچیزی را با دیگران شریک نمی‌شود.
• کلمات دستوری یک کلمه ای را بهتر از جملات می‌فهمد.
• تنها جملات بسیار کمی را متوجه می‌شود، اگرچه اکنون می‌تواند تا حدی از کلمات استفاده کند.
• از نظر عاطفی بسیار نابالغ است. ممکن است به راحتی کلافه و خشمگین شود.
• انرژی بی‌حد و حصری دارد و به راه‌های گوناگون برای تخلیه این انرژی نیاز دارد.
• تمرکز قوی بر یک موضوع ندارد و به راحتی میتوان حواسش را پرت کرد. از این ویژگی برای دورکردن او از چیز هایی که برایش ممنوع کرده‌اید استفاده کنید.

ویژگی اصلی این دوره: خودم انجام میدهم!

ویژگی‌های کودک ۲ ساله: 

• تمایل دارد کار‌ها‌یی که در توانش است را خودش انجام دهد، اما برای انجام کارهایی که فراتر از توانایی خود می‌داند هیچ تلاشی نمی‌کند.
• روی اعضای بدنش کنترل بیشتری پیدا کرده است؛ کمتر زمین می‌خورد.
• دیگر نیازی ندارد که برای حفظ تعادل خود تلاش کند. با اعتماد به نفس بیشتری از مبلمان و وسایل بالا می‌رود. 
• دویدن را یاد گرفته است.
• توانایی گفتاری‌اش بهبود پیدا کرده‌ است، کمتر ناامید و کلافه می‌شود زیرا می‌تواند خود را راحت‌تر درک کند و حالاتش را بروز دهد.
• می‌تواند برای خواسته‌ها‌یش چند دقیقه صبر کند و کم‌کم دارد درکی از آینده پیدا می‌کند.
• می‌تواند ناامیدی جزئی یا موقتی را تحمل کند.
• راضی کردن دیگران را دوست دارد و خودش را برایشان لوس می‌کند.
• هنوز نمی‌خواهد از چیزی مشترکاً استفاده کند اما ممکن است اسباب بازی اضافی‌اش را به دوستش بدهد.
• دوست داشتنی و مهربان است.

ویژگی‌ها‌ی کودک ۲ سال و نیمه: 

• کودک در این دوران در مرحله‌‌ی سختی قرار دارد.
• تغییرات را دوست ندارد و انعطاف پذیر نیست.
• تقریباً هیچ صبری ندارد؛ وقتی چیزی را می‌خواهد درهمان لحظه می‌خواهد.
• دوست دارد محیط اطرافش منظم باشد.
• از برنامه روزانه و روتین‌ها‌ استقبال میکند. دوست دارد در همان وقت روز همان لباس را بپوشد و در همان ظرف همیشگی همان غذا را بخورد.
• به شدت سلطه گر و خودخواه می‌شود. اوست که باید دستور بدهد و تصمیم بگیرد.
• ممکن است پرخاشگر شود. نمی‌تواند احساساتش را متعادل کند.
• نمی‌تواند به تصمیماتش پایبند بماند.
• پرشور، مشتاق و پرانرژی است.

ویژگی‌ها‌ی کودک ۳ ساله:

• دوست دارد تقلید کند و شبیه دیگران باشد.
• به راحتی از کلمه "بله" استفاده می‌کند.
• با مفهوم اشتراک و تعامل آشنا می‌شود.
• دیگر پیروی از روتین و برنامه ثابت برایش خوشایند نیست.
• در روابط با دیگران و با خود احساس امنیت بیشتری می‌کند.
• از همکاری لذت می‌برد.
• دوست دارد دوست پیدا کند.
• توانایی‌ها‌ی حرکتی‌اش افزایش پیدا کرده‌ است. 
• علاقه شدیدی به واژگان و زبان پیدا میکند چون به تازگی ظرافت‌ها‌ی زبانی را درک می‌کند.
• هنگام استفاده از کلمات و اصطلاحات جدید وهیجان انگیز به راحتی تحت تأثیر قرار می‌گیرد و میل به تقلید تکه کلام‌ها‌ی بزرگ تر‌ها‌ دارد.
• با کمال میل به سمت ماجراهای جدید پیش می‌رود.
• در این دوره از تعادل روانی خوبی برخوردار است. 
• از خود و دیگران احساس خوشنودی دارد.

ویژگی‌ها‌ی کودک ۳ سال و نیمه:

• وارد دوره ای از ناامنی و عدم تعادل روانی ‌‌می‌شود.
• حرکات بدنش می‌تواند به شدت ناهماهنگ باشد: تلو تلو خوردن، زمین خوردن، ممکن است از ارتفاع بترسد، ممکن است گاهی دستش بلرزد ‌‌یا نتواند چیزی را محکم بگیرد.
• ممکن است از نظر زبانی ناهماهنگ شود: ممکن است به نظر برسد که کمی‌ لکنت زبان دارد (در حالی که شاید قبلا خیلی خوش صحبت تر بوده است) .
• ممکن است شکایت کند که نمی‌تواند درست ببیند ‌‌یا بشنود. 
• ناخن جویدن، چشمک زدن، دست در بینی کردن، تیک‌ها‌ی صورت، لمس اندام تناسلی، مکیدن انگشت شست ممکن است افزایش پیدا کند. 
• از نظر عاطفی احساس نا امنی ‌‌می‌کند که منجر به افزایش بغض و گریه، سؤال مکرر "آیا مرا دوست داری؟" و شکایت‌ها‌ی مکرر "تو من را دوست نداری" ‌‌می‌شود.
• ممکن است گاهی نا امید شود و بگوید: "ازت بدم میاد".
• در برابر بزرگسالان ممکن است رفتار طلبکارانه داشته باشد. ممکن است بهانه گیر شود. بهانه هایی مانند: "نگاه نکن!" "حرف نزن!" "نخند!".
• نسبت به توجه به دیگران بسیار حسود است. 
• در کنار دوستانش احساس نا امنی ‌‌می‌کند. تمام توجه‌ها‌ را برای خود ‌‌می‌خواهد.
• در بروز عواطف افراط و تفریط ‌‌می‌کند.‌‌ یک دقیقه بسیار خجالتی است و در دقیقه بعدی ممکن است به راحتی گرم بگیرد.

ویژگی‌ها‌ی کودک 4 ساله:

•  با مفهوم زمان آشنا ‌‌می‌شود. می‌تواند گذشته، حال و آینده را درک کند. مفهوم روزها را درک ‌‌می‌کند. امروز، هر روز، دیروز، فردا،‌‌ یک هفته،‌‌ یک ماه، هر صبح، بعد از ظهر، عصر و ...
•  می‌تواند گذر فصل‌ها‌ و تعطیلات را درک کند.
•  می‌تواند مفاهیم فضایی را درک کند: بالا، پایین، داخل، خارج، بالای، اطراف، زیر. اغلب به آنچه در پشت اجسام نهفته است علاقه زیادی دارد. ممکن است بخواهد پشت اشیاء و افراد را بررسی کند.
•  می‌تواند اشیا را تا ۳ عدد بشمرد.
•  می‌تواند اعداد ۱ تا ۱۰ را بخواند. 
•  وقتی میخواهد یک نفر را نقاشی کند آن را تنها در دو قسمت رسم میکند: سر و پاها
•  ممکن است‌‌ یک سوال را مدام تکرار کند، زیرا ممکن است نتواند توضیح را بفهمد و از شما و خودش احساس ناامیدی کند زیرا نمی‌تواند آن را منطقی بیان کند. او مدام سوال می‌پرسد زیرا میل به درک وجود دارد اما توانایی درک هنوز وجود ندارد. 
•  هر چیز جدیدی را دوست دارد. عاشق ماجراجویی است، دوست دارد آزمایش کند.
•  معمولاً به نحوه عملکرد چیزی علاقه چندانی ندارد، بلکه بیشتر به هدف و چرایی آن علاقه دارد. 

توسعه زبان:

• دارای تقریباً 1550 کلمه واژگانی است.
• در  حال تبدیل شدن به‌‌ یک مکالمه گر است: ‌‌می‌خواهد بحث کند و از واژگان جدید و قدرتی که در زبان کشف کرده است استفاده کند. گاهی اوقات کودک سوال می پرسد زیرا ‌‌می‌خواهد با والدین صحبت کند و‌ یاد گرفته که این راهی برای ارتباط با دیگران است.
• اغراق را دوست دارد: «یک میلیون، میلیارد مورچه در پیاده رو»، «به بلندی  آسمان»، «به بزرگی خانه من» و دوست دارد به بزرگ‌ترین، قوی‌ترین،  بهترین، شادترین، پست‌ترین و غیره بودن ببالد.
• کودکان ۴ ساله از ایجاد شوک کلامی، که والدین را ناراحت‌‌ یا شگفت زده می‌کنند لذت می‌برند. 
• از فحش ها‌یی که شنیده اند استفاده می‌کنند بدون اینکه بدانند منظورشان چیست، فقط به این دلیل که باعث جلب توجه مردم می‌شوند.

رشد عاطفی

• احساسات شدید بروز می‌دهد: احساسش می‌تواند با ضربان قلب از عشق به نفرت تبدیل شود. 
• عاشقانه عاشق مادر است و وقتی او چیزی را در مورد خودش تغییر می‌دهد (مدل مو، لباس جدید) خوشش نمی‌آید.
• عاشق خندیدن است.
• وقتی عصبانی است، ضربه می‌زند، لگد می‌زند، فحش می‌دهد.
• استرس کمتری دارد و نیاز کمتری به واکنش‌ها‌یی مثل انگشت مکیدن‌‌ یا ناخن جویدن دارد.
• ممکن است داستان‌ها‌ی خشن با اکشن زیاد را دوست داشته باشد.
• ممکن است جزئیات زشت و ناراحت کننده‌ای از شما بپرسند، مخصوصاً مربوط به مساله مرگ:"بودن در داخل قبر چگونه است؟"، "کندن یک قبر چقدر طول می‌کشد؟" نمی‌فهمد که مرگ دائمی‌ است. انتظار دارد که شخص به طور جادویی بتواند بازگردد.

ترس‌ها‌

• ممکن است ترس‌ها‌یی مانند: آتش سوزی، صدای آژیر، تاریکی، حیوانات وحشی و نبود مادرش به خصوص در شب داشته باشد.

خیال پردازی

• دارای تخیل بسیار فعال است، ممکن است ‌‌یک دوست خیالی داشته باشد.
• در تشخیص واقعیت از تخیلاتش دچار مشکل ‌‌می‌شود.
• وقتی کودک داستانی می‌سازد والدین نباید به این رفتار برچسب «دروغگویی» بزنند. کودک در این سن مانند کودکان بزرگتر به خاطر نفع شخصی دروغ نمی‌گوید.
• والدین نباید کودک را به خاطر دروغ گفتن تنبیه کنند و همچنین نباید تمام داستان‌ها‌یی که کودکان می‌گویند را به راحتی باور کنند، حتی وقتی کودک قسم میخورد که حقیقت را میگوید. 

رشد فیزیکی

• انرژی زیادی برای تخلیه دارد، به نظر می‌رسد دایما در حال حرکت است. عاشق دویدن، پریدن و بالا رفتن است.
• بسیار هماهنگ تر از سال گذشته است.
• سریع بودن را دوست دارد.
• می‌تواند روی‌‌ یک پا پرش کند.

رابطه خواهر و برادر

• هنوز آمادگی تنها ماندن با کودکان کوچک تر را ندارد. ممکن است قول دهد که با ملایمت رفتار کند اما نتواند سر حرف خود باقی بماند.

سلامت / خودمراقبتی

• می‌تواند خودش لباس بپوشد.
• دیدن عملکرد بدن اش برایش جذابیت دارد که یکی از دلایل میل او به حمام است.
• هنگام استفاده از حمام میل به حفظ حریم خصوصی دارد.
• ممکن است هنگام بازی جدی، دستشویی رفتن را فراموش کند.
• ممکن است در موقعیت‌های سخت‌‌ یا هنگام غذا نیاز به ادرار کردن داشته باشد.
• می‌تواند صورت و دست‌ها‌ را شسته و خشک کند.
• می‌تواند مسواک بزند.
• ممکن است در موقعیت‌ها‌ی اجتماعی مکرر دچار سرماخوردگی و معده درد شود.

انضباط

• اگر رفتار او از کنترل او خارج ‌‌می‌شود، نیاز به دخالت بزرگسالان دارد.
• کودک‌‌ یاد می‌گیرد که می‌تواند کارهای بد انجام دهد و دنیا متوقف نمی‌شود.
• محدودیت می‌خواهد، ‌‌می‌خواهد قوانین و مرزها را بداند.
• میتواند راست و چپ و ۴ جهت اصلی را بیاموزد.
• میتواند مرز‌ها‌ی محیط خانه را تشخیص دهد: "شما می‌توانید تا آن درخت بروید"، "می‌توانید تا آن حصار بازی کنید".
• به تشویق به خوبی پاسخ می‌دهد. 

منابع:

Your Five Year Old, by Louise Bates Ames, Ph.D 

Pick Up Your Socks by Elizabeth Crary